ป่าต้นแม่น้ำปราณบุรี

แม่น้ำปราณบุรี  จังหวัดประจวบคีรีขันธ์  มีต้นกำเนิดแม่น้ำจากป่าอุทยานแห่งชาติแก่งกระจาน  ไหลจากทิศเหลือลงไปทิศใต้  ไปลงที่เขื่อนปราณบุรี  ประกอบลำห้วยหลายสาย  เช่น  ห้วยตะลุยแพรกขวา  ห้วยตะลุยแพรกซ้าย  ห้วยสะตือ  เป็นต้น ซึ่งอยู่ในเขตอำเภอปราณบุรี  แล้วยังมี  ห้วยป่าเลา  ห้วยสัตว์เล็ก  ห้วยสัตว์ใหญ่  ห้วยคมกฤช เป็นต้น  ซึ่งลำห้วยเหล่านี้อยู่ในเขตอุทยานแห่งชาติแก่งกระจาน

ป่าต้นแม่น้ำปราณบุรี  เริ่มจากเทือกเขาติดกับห้วยแม่สะเลียง  ช่วง ก.ม. ที่ ๑๘-๒๕ ของเส้นทางรถยนต์ไปน้ำตกทอธิบ  ลงมาถึงหมู่บ้านห้วยสัตว์ใหญ่  เลยหมู่บ้านลงไปถึงเขื่อนจะไหลผ่านหมู่บ้าน  แม่น้ำมีสภาพไม่ต่างกับลำห้วย  ตลอดริมฝั่งแม่น้ำเป็นพื้นที่ราบ  ไม่สูงชันและเป็นป่ารกเพราะเคยถูกทำไร่เลื่อนลอยมาก่อน  มีช้างอาศัยอยู่มากในบริเวณห้วยคมกฤชและรอบ ๆ บริเวณป่าทั่วไป  รวมถึงสัตว์ป่าอย่างอื่นก็มีชุกชุม  เว้นแต่ปลาในแม่น้ำที่ไม่ชุกเหมือนในแม่น้ำเพชรบุรีหรือบางกลอย 

จุดเด่นสนใจของป่าแห่งนี้  เช่น น้ำตก  ถ้ำ  นั้นไม่มี  นอกจากการเดินป่าชมธรรมชาติและสัตว์ป่า  หรือผึ้งหลวงรังใหญ่ที่เกาะอยู่เป็นสิบรัง  แต่น้ำตกจะมีอยู่ที่สุดปลายน้ำ  เรียกว่า  น้ำตกคลองปราณ  ทางไปน้ำตกอยู่ตรง ก.ม. ที่ ๑๘ เส้นทางไปน้ำตกทอธิบ  จะมีลำห้วยแยกเป็นสองสาย  โดยเดินไปตามลำห้วยสายซ้ายมือซึ่งเป็นแม่น้ำปราณบุรีสายหนึ่ง  ใช้เวลาประมาณ ๒ ชั่วโมงกว่าๆ  หรือจะใช้เส้นทางลงจากทางรถยนต์ไปน้ำตกทอธิบก็ได้  จะมีป้ายบอกเอาไว้  น้ำตกแห่งนี้ไม่มีใครรู้จักนัก  เพราะการเดินทางไกล  แต่เดิมทีแรกได้ตัดทางไปน้ำตกทอธิบทางสันเขาด้านซ้ายมือ  เพื่อเชื่อมกับสันเขาเหนือน้ำตกปราณบุรี  ทำไปได้หลายร้อยเมตรก็ยกเลิกมาทำในเส้นทางที่ใช้ในปัจจุบันนี้  เพราะเส้นทางในสันเขานั้นมีแต่หิน  ยากต่อการตัดถนนผ่าน

บริเวณที่พักบ้านกร่าง  ที่ทางอุทยานจัดเอาไว้ให้นักท่องเที่ยวได้พักกางเต็นท์นั้น  ลำห้วยที่ผู้ไปพักได้ลงไปอาบลงไปเล่น  ก็เป็นน้ำของต้นแม่น้ำปราณบุรี  ซึ่งจะมีน้ำไหลอยู่ตลอดทั้งปี  แต่เลยลงไปในหน้าแล้งน้ำจะไหลขาดตอนเป็นช่วง ๆ ทะลุไปตามพื้นที่เป็นกรวดทราย   ตลอดริมสองฝั่งแทบไม่มีหาดทรายให้นอนพักแรม  หลายท่านถือว่าได้ลงเล่นน้ำของต้นแม่น้ำปราณบุรีแล้ว    

ห้วยคมกฤชใช้เวลาเดินจากบ้านกร่างลงไปประมาณ ๔ ชั่วโมง  ช่วงเลยห้วยคมกฤชลงไปไม่มีชะนีร้องกล่อมป่า  และป่าบริเวณห้วยคมกฤชนี้จะมีทางรถขนไม้สัมปทานทั้งเทือกเขา  เพราะเป็นพื้นที่ที่เจ้าของสัมปทานป่าไม้เรียกเป็นค่าปรับจากการถูกยกเลิกสัมปทานในป่าต้นแม่น้ำเพชรบุรีและบางกลอย  เพื่อประกาศเป็นอุทยานแห่งชาติเมื่อช่วงปี  พ.ศ. ๒๕๒๔-๒๔๒๕  ป่าจึงแทบไม่มีต้นไม้ใหญ่หรือไม้มีค่าเหมือนพื้นที่อื่น  ถึงในปัจจุบันป่าเริ่มฟื้นตัว

เส้นทางการเดินท่องป่าต้นแม่น้ำปราณนั้น  จุดเริ่มต้นที่พักแค้มป์บ้านกร่างสะดวกที่สุด  หรือจะเริ่มที่น้ำตกปราณบุรีลงมาก็ได้  มาตามทางด้านหลังที่พักซึ่งมีทางรถยนต์ชักลากไม้ในอดีต  และเป็นเส้นทางชมธรรมชาติของทางอุทยาน ฯ  ทางเดินไปคู่ขนานกับแม่น้ำปราณบุรี  พอเลยเขาดอกจอกไปก็เป็นทางที่รกร้าง  ต้องอาศัยทางด่านไปจนพ้นเขตป่าเป็นหมู่บ้าน  ใช้เวลาเดินประมาณ ๓ วัน  หรือจะพักค้างแรมแอบดูสัตว์ป่าบ้างก็ได้

อีกเส้นทางหนึ่งคือเริ่มจากหมู่บ้านสุดท้ายจากบ้านห้วยสัตว์ใหญ่  เข้ามาทางเส้นทางไปน้ำตกป่าละอู  เดินขึ้นมาตามแม่น้ำปราณบุรี  ระยะแรกจะมีทางเดินป่าของชาวบ้าน  เดินมาออกที่แค้มป์บ้านกร่างพอดี  ตลอดทางที่เดินต้องคอยระวังอันตรายจากโขลงช้าง  และกระทิงจะมีอยู่ชุกชุมอยู่ทั่วไป  ในป่ารอบ ๆ บริเวณสองฝั่งแม่น้ำยังมีโป่งสัตว์อีกหลายแห่ง  การไล่ล่าสัตว์ป่าของชาวบ้านทั่ว ๆ ในปัจจุบันลดลงไปมากหรือเกือบจะไม่มี  แต่ยังมีบางส่วนที่ยังมีอยู่  โดยเฉพาะจุดที่อยู่ห่างไกลจากเจ้าหน้าที่  หรืออยู่ใกล้แต่เหมือนอยู่ไกล  จึงเป็นจุดช่วงโหว่ให้มีการล่าสัตว์อยู่ไม่รู้จักจบสิ้น  เพราะต่างคิดว่า  ป่าไม่ใช่ของเราคนเดียว  เวลาเดือดร้อนก็ไม่ได้เดือดร้อนเราคนเดียว แล้วใครจะพลีชีพเพื่อป่าหรือสัตว์ป่าเล่า